Pasierbica Rosji

Polka Tamara Gorska urodziła się w Warszawie, jej pierwszym mężem był Polak Tadeusz Łempicki, większość życia spędziła we Francji i Stanach Zjednoczonych. Dlaczego zatem uważała się za "pasierbicę Rosji"?

Fraza pochodzi z wiersza Władysława Chodasiewicza, poety, emigranta jak i ona. Łempicka w 1914, jako sześcioletnia dziewczynka, trafiła do Sankt Petersburga, w owych czasach prawdziwego Paryża Północy. Zatrzymała się u siostry matki, Stefanii Jensen, żony bogatego bankiera, której głównym zajęciem było przygotowywanie bali. Czy Tamara poznała wtedy Chodasiewicza, męża pisarki Niny Berberowej, późniejszej autorki arcyciekawych wspomnień? Możliwe, z pewnością bowiem młoda i piękna Łempicka należała do środowiska petersburskich salonów. Nie odwlekała jednak wyjazdu z Rosji i już w 1917, uratowawszy majątek, przedarła się do Kopenhagi, by później osiąść w Paryżu.

Gioia Mori, dziennikarka i historyk sztuki, przyznaje we wstępie do swej pracy, że choć od 1957 pojawiają się na rynku książki o Łempickiej, pozostawiały one niedosyt ze względu na "występujące w nich sprzeczności oraz brak odniesień krytycznych i źródłowych". To niezaprzeczalnie prawda, Tamarę Łempicką uznano za fenomen, jej życie otoczyła legenda, umiejętnie zresztą przez nią samą kreowana: "Działała w sposób starannie zaplanowany, uciekając się do skandali, romansów, dziwactw i reklamy własnej osoby" - pisze autorka. Mori nie stara się bynajmniej odrzeć artystki z całego sztafażu - rajskie ptaki kochamy wszak za kolorowe pióra - przypomina tylko dyskretnie, jak doszło do pewnych zdarzeń i skąd wzięły się niektóre oceny składające się na fascynującą baśń, której bohaterką była Łempicka.

Warto sięgnąć po tę książkę, bo Gioia Mori przygotowała się do pracy bardzo solidnie: uporządkowując dostępne materiały, odkryła wiele nieścisłości i przekłamań. Przeanalizowała wszystkie dostępne dokumenty, sięgnęła do źródeł (stąd np. jej kwerendy w Kórniku, gdzie znajdują się świadectwa udziału Łempickiej w Powszechnej Wystawie Krajowej z roku 1926, na której wyróżniono ją brązowym medalem). Przede wszystkim odkryła reprodukcje fotograficzne uznanych za zaginione dzieł, pokazywane w jej tomie po raz pierwszy.

"Tamara zawsze zabiegała o to, żeby malować sławnych ludzi, jakby w nadziei, że część ich splendoru spłynie na obrazy" - nie do końca się to udało, krytycy sprzeczali się o wartość jej twórczości już od lat powojennych. Zarzucano Łempickiej, że jest wtórna, portretowane postaci są zimne, obrazy komponowane według architektonicznych zasad. Nikt jednak nie odmawiał jej oryginalności. Czy nie o tym marzy każdy twórca?