Amerykańskie badania dzieci wychowywanych w rodzinach LGBT

1. Wstęp
      W świetle dyskusji o prawach gejów i lesbijek w Polsce warto być może poświęcić nieco uwagi jednemu z bardziej kontrowersyjnych dla naszego społeczeństwa zagadnień, a mianowicie wychowywaniu dzieci przez rodziców homoseksualnych, a w szczególności przez pary homoseksualne. Zagadnienie tzw. rodzin LGBT wykorzystywane jest przez polską prawicę i konserwatywne nurty w Kościele katolickim jako swoisty straszak i pokazywane nie tylko jako zagrożenie dla moralności, tradycyjnych wartości i dobra społecznego, ale również jako wielkie niebezpieczeństwo, a wręcz krzywda dla dzieci w takowych rodzinach wychowywanych.
      Celem tego artykułu jest przedstawienie (z konieczności bardzo skrótowe) opracowań wyników amerykańskich badań, przeprowadzanych dla sprawdzenia, jaki wpływ na dziecko ma fakt, że jest ono wychowywane w rodzinie LGBT (którą zawężam tutaj do rodziny składającej się z biologicznego rodzica dziecka/dzieci i jego/jej partnera/partnerki). Samych badań o skali statystycznie istotnej przeprowadzono w ciągu ostatnich dwudziestu lat kilkadziesiąt, większość z nich w USA, natomiast opracowań wykorzystujących ich wyniki jest setki, czego dowodem jest chociażby ilość prac publikowanych w Internecie.
      Specyfiką większości badań amerykańskich jest fakt, że przeprowadzane były dla potrzeb sądownictwa, co w pewien sposób determinuje podejście do zagadnienia osób, które je przeprowadzają. Celem tych badań było mianowicie ustalenie komu należy przyznać opiekę nad dzieckiem w sytuacji rozwodu (gdzie dla sądu kluczowy jest aspekt "dobra dziecka") gdy jedna ze stron jest orientacji homoseksualnej - czyli tak naprawdę odpowiedź na pytanie, czy wychowywanie przez rodzica homoseksualnego jest gorsze dla dziecka niż wychowywanie przez rodzica heteroseksualnego, a nie na pytanie, jakie są różnice w rozwoju psychosomatycznym i sytuacji społecznej dziecka wychowywanego przez rodziców homoseksualnych i heteroseksualnych. W niniejszym artykule korzystałam zarówno z opracowania badań przeznaczonego dla sądu¹, jak i podsumowania prac ściśle akademickich, w których przyjmowano perspektywę ściśle porównawczą².

2. Wizerunek społeczny dzieci z rodzin LGBT
      Wiele prac amerykańskich dotyczących wychowywania dzieci w rodzinach LGBT dotyka również społecznego odbioru tego zagadnienia, czyli oczekiwań, przekonań i założeń powszechnych nie tylko w opinii publicznej, ale i w sądach (przypominam, że amerykańskich - nie są mi znane przypadki zajmowania się polskich sądów takimi zagadnieniami) na temat tego, jaki wpływ na rozwój dziecka będzie miał fakt wychowywania je przez parę homoseksualną. Moim zdaniem można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że poglądy panujące w społeczeństwie polskim są zbliżone w treści, choć bardziej radykalne.
      Zakłada się więc często, że fakt dorastania w rodzinie LGBT ma jednoznacznie negatywny wpływ na dziecko:

ze względu na przekonanie, że dla prawidłowego rozwoju osobowościowego dziecka potrzebne są wzorce zachowań męskich i kobiecych; twierdzi się, że dziecko takich wzorców pozbawione ma trudności z ustaleniem swojej tożsamości płci kulturowej (tożsamości genderowej);

uważa się, że dzieci takie mogą być mniej odporne psychicznie, bardziej podatne na załamania nerwowe i nie radzenie sobie z trudnościami;

w odniesieniu do rozwoju społecznego bierze się powszechnie za pewnik, że dzieci z rodzin LGBT są naznaczone odmiennością, izolowane i dręczone przez rówieśników;

wielu ludzi wyraża przekonanie, że homoseksualni rodzice dopuszczają się większych nadużyć wobec swoich dzieci, również nadużyć seksualnych.

      Tymczasem żadne badania prowadzone na dzieciach z rodzin LGBT nie potwierdziły tych założeń. Większość badań dowiodła, że dzieci wychowywane w rodzinach tradycyjnych i rodzinach LGBT nie różnią się od siebie w żadnym aspekcie rozwoju, zaś te badania, które takie różnice jednak wykazały, jednocześnie pokazują, że różnice te są na korzyść dzieci z rodzin LGBT lub też że nie można ich jednoznacznie ocenić jako negatywne/pozytywne.

3. Wyniki badań
      Zanim przedstawię w skrócie wnioski wyciągnięte przez naukowców z badań przeprowadzanych na dzieciach z rodzin LGBT, chciałabym zwrócić uwagę na ich bardzo istotny aspekt, na który szczególny nacisk kładzie Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne (American Psychological Association). W początkach badań porównawczych prowadzono je na dzieciach, które urodziły się i wychowywały w rodzinach tradycyjnych, następnie doświadczyły kryzysu małżeństwa rodziców i traumy rozwodu, a dopiero później wychowywane były przez rodzica biologicznego i jego/jej partnera/partnerkę. Niestety, nie od razu wzięto pod uwagę fakt, że dzieci takich nie można porównywać z dziećmi wychowywanymi w stabilnych heteroseksualnych rodzinach. Wnioski, które przedstawiam poniżej, pochodzą już z opracowań badań porównujących dzieci z obydwu typów rodzin, które doświadczyły rozwodu rodziców, dzieci wychowywane przez jednego rodzica od urodzenia i dzieci wychowywane w stabilnych rodzinach, które nie są obciążone traumą rozwodu (z konieczności badania te to jedynie badania amerykańskie, ponieważ jedynie w USA możliwe jest znalezienie odpowiednio licznej próby każdych z tych grup).

Tożsamość seksualna dzieci z rodzin LGBT

Tożsamość płci kulturowej (genderowa) i związane z nią zachowania
      Tożsamość genderowa to utożsamianie się z jedną lub drugą płcią. Różnorakie badania nad dziećmi (5-14 lat) matek homo- i heteroseksualnych nie wykazały żadnej znaczącej różnicy w utożsamianiu się z konkretną płcią - znacząca większość dzieci utożsamiała się z własną płcią biologiczną i nie wyrażała pragnienia jej zmiany.
      Również zachowania społeczne uznawane za "kobiece" lub "męskie" nie różniły się u dzieci z obydwu grup; badano zabawy, ulubione programy telewizyjne, ulubione postacie z książek czy filmów i zaobserwowano, że rozwój zachowań społecznych związanych z płcią przebiega tak samo. Dziewczynki zachowywały się w sposób uznawany za "kobiecy", a chłopcy – za "męski", bez względu na orientację seksualną ich matek.

Orientacja seksualna
      Badania nad orientacją seksualna dzieci wychowywanych w rodzinach LGBT pokazały, że większość z nich była orientacji heteroseksualnej. W bardziej szczegółowych badaniach, przeprowadzonych na synach homo- i heteroseksualnych ojców, wykazano, że 90% z nich to heteroseksualiści, przy czym synowie z obydwu grup spędzali tyle samo czasu ze swoimi ojcami. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że badania te przeprowadzano na małych dzieciach, nie do końca jeszcze świadomych swoich preferencji seksualnych i badano jedynie czynniki mogące na te późniejsze preferencje wskazać.
      Z kolei badania przeprowadzane na 50 dzieciach matek homo- i heteroseksualnych przez dłuższy czas (te same dzieci badano w wieku ok. 9 lat, a następnie ok. 23 lat) wykazały, że ok. 30% dzieci lesbijek i ok. 25% dzieci matek heteroseksualnych przyznawało się po osiągnięciu dojrzałości do zainteresowania tą samą płcią (czego nie można prawdopodobnie identyfikować z jednoznacznym homoseksualizmem, gdyż w podsumowaniu badań stwierdzono, że dzieci lesbijek wykazują większe zainteresowanie tą samą płcią i częściej eksperymentują ze związkami homoseksualnymi, ale i tak większość z nich jest orientacji heteroseksualnej).

Rozwój psychologiczny
      Na temat rozwoju psychologicznego i osobowościowego dzieci wychowywanych w rodzinach LGBT przeprowadzono wiele badań. Dotyczyły one takich aspektów jak: obraz samego siebie, problemy behawioralne, równowaga emocjonalna, samoocena, inteligencja i zewnętrzna ocena psychiatryczna. Porównywano w szczególności (dla potrzeb sądownictwa, jak już wspomniałam wcześniej) rodziny niepełne powstałe w wyniku rozwodu rodziców oraz rodziny, w których po rozwodzie rodzic biologiczny związał się z partnerem/partnerką tej samej płci. Badania nie wykazały żadnych statystycznie znaczących różnic pomiędzy dziećmi wychowywanymi i rodzinach tradycyjnych i rodzinach LGBT. Dzieci wychowane przez homoseksualnych rodziców lub w rodzinach LGBT, które doświadczyły rozwodu rodziców, nie wykazywały większych problemów emocjonalnych czy behawioralnych (takich jak nietowarzyskość, trudności w nawiązaniu kontaktu z rówieśnikami, nadaktywność, apatia) niż dzieci z doświadczeniem rozwodu wychowywane przez heteroseksualnych rodziców samotnie lub z tychże rodziców nowymi partnerami/partnerkami. Badania, które obejmowały te same dzieci w latach późniejszych, po okresie dojrzewania, również nie wykazały różnic w podatności na problemy emocjonalne, depresję, zaburzenia psychiatryczne czy nawet bezrobocie.
      Ciekawym wynikiem tych badań, szeroko komentowanym przez naukowców, jest niemal całkowita nieobecność jakichkolwiek patologii rodzinnych w rodzinach LGBT. Nawet jeśli przypisać to faktowi, że badaniom poddano rodziny pochodzące najczęściej z tzw. „dobrych” środowisk, zamożne, o wysokim poziomie wykształcenia rodziców, samo zjawisko jest warte zanotowania.
      Z kolei badania porównawcze prowadzone nad dziećmi wychowywanymi od urodzenia w rodzinach LGBT (czyli nie mających za sobą doświadczenia rozwodu rodziców) i dziećmi z rodzin tradycyjnych, które również się nie rozpadły, przyniosły wyniki jeszcze silniej potwierdzające, że dzieci te nie różnią się niczym, ani w zachowaniach psychospołecznych (takich jak rodzaj gier i zabaw, nawiązywanie kontaktów itp.), ani w rozwoju emocjonalnym (poziom agresji, potrzeba bycia w centrum uwagi itp.). Jak do tej pory nie przeprowadzono takich badań porównawczych w dłuższej perspektywie czasowej, co umożliwiłoby prześledzenie ich rozwoju w okresie dojrzewania i w życiu dorosłym.

Rozwój społeczny
      Dzieci rodziców homoseksualnych mają normalne relacje z rówieśnikami i normalne kontakty z dorosłymi. Badania (podkreślam, że przeprowadzane w społeczeństwie amerykańskim) nie pokazały różnic w relacjach przyjaźni i koleżeństwa z rówieśnikami oraz w ocenie postrzegania siebie samych przez rówieśników między dziećmi z rodzin tradycyjnych i LGBT. Dzieci te miały takie same trudności i poddawane były taki samym ewentualnym szykanom czy ostracyzmowi. Do wieku dorastania zarówno dzieci z rodzin tradycyjnych jak i LGBT zawierały przyjaźnie z dziećmi tej samej płci i nie różniły się między sobą jeśli chodzi o zachowania przywódcze czy ocenę przez rówieśników.
      W innych badaniach skupiono się na nastolatkach, ze względu na fakt, że w okresie dojrzewania akceptacja grupy i relacje z rówieśnikami są szczególnie istotne, a dodatkowo ogromnego znaczenia nabierają zagadnienia seksualności. Badania wykazały, że nastolatki z rodzin LGBT są rzeczywiście w tym wieku nieco częściej narażone na trudności społeczne, ale różnice są znikome i ogólny rozwój psychospołeczny takich nastolatków jest normalny.
      Interesujące są wyniki badania przeprowadzonego na grupach porównawczych dzieci wychowywanych przez samotne matki homo- i heteroseksualne, ale nie mających za sobą doświadczenia rozwodu. Okazuje się, że dzieci lesbijek nie tylko wykazują normalny rozwój psychospołeczny, ale wręcz są bardziej pewne siebie, swobodne i zadowolone niż dzieci matek heteroseksualnych.
      Ważnym aspektem badań nad dziećmi lesbijek jest to, że nie są one pozbawione modeli męskich ról społecznych. W przypadku dzieci wychowywanych przez lesbijki po rozwodzie okazuje się wręcz, że mają one częstszy i lepszy jakościowo kontakt z ojcami niż dzieci wychowywane przez matki heteroseksualne. Poza tym dzieci lesbijek mają kontakt z większą ilością mężczyzn będących znajomymi ich matek niż dzieci matek heteroseksualnych.

Ciekawa teza o przyszłości rodzin LGBT
      Interesującą tezę na temat przyszłości rodzin homoseksualnych stawiają autorzy jednego z przytaczanych tu badań³. Według nich wzrost akceptacji dla homoseksualizmu nie zwiększy wcale ilości dzieci wychowywanych w rodzinach LGBT. Uzasadniają to w następujący sposób: większość dzieci wychowywanych przez gejów i lesbijki urodziło się w tradycyjnych rodzinach, zaś bardzo wielu rodziców, którzy te rodziny założyli, nie decydowałoby się na związek heteroseksualny, gdyby związki homoseksualne nie były aż tak napiętnowane społecznie. Zaś wraz ze wzrostem tolerancji dla homoseksualizmu coraz mniej homoseksualistów czuje się tak czy inaczej zobligowana do wstępowania w heteroseksualne związki, maleje ilość tradycyjnych rodzin zakładanych przez gejów i lesbijki, w których rodzą się dzieci, wychowywane następnie po rozwodzie przez homoseksualnych rodziców. Zdaniem autorów nawet większa tolerancja dla rodzin LGBT wychowujących (własne lub adoptowane) dzieci, coraz większe swobody prawne w zakładaniu takich rodzin oraz potrzeba (szczególnie u lesbijek) posiadania biologicznych dzieci nie przezwyciężą tego trendu spadkowego.


4. Podsumowanie
      Przedstawione w niniejszym artykule wyniki badań na dzieciach wychowujących się w rodzinach LGBT wyraźnie wskazują, że dzieci te nie różnią w swoim rozwoju od rówieśników wychowywanych w rodzinach tradycyjnych, z czego można byłoby wyciągnąć wniosek, że nie ma naukowo uzasadnionych psychologicznych przeciwwskazań, by pary homoseksualne wychowywały dzieci. Należy jednak pamiętać, że wszystkie omówione tu badania prowadzone były na gruncie amerykańskim, zaś społeczeństwo Stanów Zjednoczonych jest zupełnie inne od jakiegokolwiek społeczeństwa europejskiego, nie mówiąc już o polskim. Różnice te są niejednokrotnie tak znaczne, że nawet czynniki społeczne (np. stopień akceptacji/nieakceptacji homoseksualistów w społeczeństwie) mogą mieć wpływ na czysto psychologiczne aspekty rozwoju dziecka w rodzinie LGBT.


5. Materiały

Bibliografia najczęściej powoływana w artykułach źródłowych (artykuły):

Ahmann, E. (1999). Working with Families Having Parents Who Are Gay or Lesbian. Pediatric Nursing

Golombok, S., Tasker, F. (1996). Do Parents Influence the Sexual Orientation of Their Children? Findings from a Longitudinal Study of Lesbian Families. Developmental Psychology

Green, R., Mandel, J.B., Hotvedt, M.E., Gray, J., Smith, L. (1986). Lesbian mothers and their children: A comparison with solo parent heterosexual mothers and their children. Archives of Sexual Behavior, 15

McIntyre, D. H. (1994). Gay Parents and Child Custody: A Struggle under the Legal System. Mediation Quarterly, 12

Patterson, C. J. (1997). Children of Lesbian and Gay Parents. Advances in Clinical Child Psychology, 19

Inne materiały (książkowe):

Andrews, Nancy (1994). Family: A Portrait of Gay and Lesbian America. San Francisco: Harper Collins

Bernstein, Mary (2001). Queer Families, Queer Politics. New York: Columbia University Press

Carrington, Christopher (1999). No Place Like Home: Relationships and Family Life among Lesbians and Gay Men. Chicago: University of Chicago Press

Garner, Abigail (2004). Families Like Mine: Children of Gay Parents Tell It Like It Is. New York: Harper Collins

Gillespie, Peggy, red. (1999). Love Makes a Family: Portraits of Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender Parents and Their Families. Amherst: University of Massachusetts Press

Moraga, Cherie (1997). Waiting in the Wings: Portrait of a Queer Motherhood. Ann Arbor: Firebrand Books

Patterson, C.J. (1995). Summary of Research Findings (w:) Lesbian and gay Parenting: A Resource for Psychologists. Washington D.C.: American Psychological Association, http://www.apa.org/pi/parent.html

Sullivan, Richard T., red. (1999). Queer Families, Common Agendas: Gay People, Lesbians and Family Values. San Francisco: Haworth Press Inc.

Strony internetowe ważniejszych organizacji zrzeszających rodziny LGBT:

Family Pride Coalition: http://www.familypride.org

COLAGE (Children of Lesbians and Gays Everywhere): http://www.colage.org

Our Family Coalition: http://www.ourfamily.org

PFLAG (Parents, Families and Friends of Lesbians and Gays): http://www.pflag.org

Inne ciekawe strony internetowe:

http://ProudParenting.com
http://FamiliesLikeMine.com
http://TheGaybyBoom.com
http://www.daddyandpapa.com
http://www.sugarpictures.com/Films/OurHouse.html
http://www.galebc.org
http://www.gayparentmag.com